Zapraszam do lektury artykułu traktującego o suporcie „na kwadrat”. Nazwa wzięła się od kształtu przekroju poprzecznego końcówek osi suportu. Układ składa się z niewielu części, a do jego złożenia wystarczą typowe klucze i nieco czasu. Prawdopodobnie właśnie ze względu na prostotę był tak szeroko stosowany, zanim został wyparty przez tzw. suporty zespolone.
Dla przypomnienia suport stanowi jeden z najważniejszych mechanizmów roweru. Na co dzień niewidoczny, schowany we wnętrzu ramy, stanowi bardzo istotną część przeniesienia napędu z nóg rowerzysty na korbę i połączone z nią koronki.
Suport, który opisuję w artykule, pochodzi z roweru produkowanego przez już nieistniejącą firmę „Romet”, modelu „Orkan”.
Zapraszam do lektury!
Jest to suport o tyle nietypowy, że na oba końce osi został naniesiony lewy gwint. Zwykle jest tak, że lewy gwint jest nanoszony tylko na prawą część osi.
Dla jasności przyjęto pewną umowną orientację wszystkich przedstawionych w artykule fotografii. Przyjmując, że kierunek „góra-dół” fotografii pokrywa się z kierunkiem ramy roweru, „góra” pokrywa się z przednim kołem roweru, a „dół” pokrywa się z tylnym kołem roweru. Na prawy koniec osi zakładane jest ramię korby wraz z kołami z zębami (koronkami) i prawym pedałem. Na lewy koniec osi zakładane jest ramię korby wraz z lewym pedałem.
 Fot. 1. Rzut poprzeczny suportu |
Fot. 1 przedstawia wszystkie elementy składające się na suport. Są one połączone w prawidłowej kolejności i zgodnie z zaproponowaną powyżej orientacją. |
 Fot. 2. Rzut wzdłużny suportu |
Fot. 1 oraz Fot. 2 możliwie wiernie przedstawiają wnętrze musy suportowej, czyli kawałka rury ramy rowerowej obejmującej wszystkie, normalnie schowane w jej wnętrzu elementy suportu. Mufa znajduje się w spojeniu rury podsiodłowej z rurą biegnącą od suportu do rury kierownicy.
Masa takiego zestawu to 391 g.
Na Fot. 2 dobrze widoczny jest sposób skręcenia (zablokowania) układu suportu w postaci zespołu podkładek i dużej, sześciokątnej nakrętki kontrującej. |
 Fot. 3. Elementy składowe suportu |
Rysunek 3 Przedstawia wszystkie elementy składowe suportu. Zaczynając od prawego górnego rogu posuwając się wężykiem, można nawlec wszystkie pokazane elementy na oś uzyskując w efekcie konfigurację jak na Fot. 1.
Są to, omawiając od góry wierszami:
Na zespół lewego łożyska suportu składają się, zaczynając od prawego górnego rogu i posuwając się w lewo, następujące elementy:
Na zespół prawego łożyska suportu składają się, zaczynając od lewego dolnego rogu i posuwając się w prawo, następujące elementy:
|
 Fot. 4. Ośka suportu |
Ośka (G) waży aż 221 g, czyli masa ośki to 221 / 391 * 100 % = 56 % masy całego zestawu suportowego i jednocześnie jego serce.
Oś jest niesymetryczna. Lewa część osi jest gwintowana na dłuższym odcinku, niż część prawa. Na lewą część składa się bogatszy zespół elementów, które służą do ustalenia (zablokowania) całego mechanizmu. Na Fot. 4 w lewej części osi widoczne jest nacięcie, do którego pasuje ząb podkładki (B). Prawa część jest wyfrezowana (zdjęta jest część materiału) tak, by pasować do elementu H.
Oba gwinty omawianej osi są lewe. Jeszcze raz przypominam, że jest to odstępstwo od reguły. |
 Fot. 5. Kwadrat :-) |
Fot. 5 pokazuje koniec osi. Dobrze widoczny jest kwadratowy przekrój pasujący do otworów w ramionach korb. Widoczny jest wewnętrzny, nagwintowany otwór. Do tego gwintu pasuje nakrętka ustalająca położenie ramion korby względem osi. Idea jest prosta. Połączenie ramion korby oraz osi suportu musi być jak najbardziej sztywne. Połączenie „na kwadrat” dominowało przez wiele lat ze względu na łatwość montażu i względnie dużą sztywność. Konkurowało z rozwiązaniem ustalającym położenie korb za pomocą klinów. |
Omówienie pozostałych elementów suportu rozpocznę od zespołu prawego łożyska suportu.
 Fot. 6. Miska (F, J), część wewnętrzna |
Do wewnętrznej powierzchni misek suportu (F, J) przylegają kulki. Miski stanowią więc element łożyska. Zewnętrzna powierzchnia misek styka się bezpośrednio z mufą, czyli ramą rowerową. Miski są wciskane w mufę, są więc dokładnie dopasowane (spasowane) do rozmiaru mufy. Do ich wciśnięcia i wyjęcia nie są potrzebne specjalne narzędzia. O napychaniu misek można przeczytać tutaj.
Masa miski to 33 g, dwie miski to łącznie 66 g. |
 Fot. 7. Miska (F, J), część zewnętrzna |
Nazwa elementu nie jest zbyt fortunna, bowiem rzeczona miska posiada wielki okrągły otwór w dnie. Nic więc w tej misce się nie utrzyma. Ma za to brzeg, dzięki któremu podczas wciskania miska nie wejdzie za głęboko w mufę suportu. |
 Fot. 8. Koszyczek z kulkami (E, I) |
Kolejnym elementem jest koszyczek wraz z kulkami (E, I). Rolą koszyczka jest przytrzymanie kulek w odpowiedniej odległości od siebie. Dzięki temu nacisk wywierany na kulki powinien rozłożyć się w miarę równomiernie. Kula to najdoskonalszy sposób przeniesienia sił nacisku pomiędzy obracającą się osią suportu a ramą roweru. Teoretycznie pomiędzy każdą z kulek a ramą istnieją tylko dwa punkty styku. Dzięki temu opór ograniczony jest do minimum. |
 Fot. 9. Koszyczek z kulkami; kulki są trzymane w miejscu dzięki zakrzywionym kawałkom koszyczka, które nazwałem 'listkami' |
Masa koszyczka z kulkami to 14 g, dwa koszyczki (E, I) to łącznie 28 g. |
 Fot. 10. Konus zespolony z osłoną łożyska (H) |
Łożysko tworzą: miska, koszyczek z kulkami oraz tzw. stożek, zwany także niekiedy konusem. Mówiąc w uproszczeniu stożek to specjalna nakrętka. Jedna z powierzchni tej nakrętki jest gładka, a kształt tej powierzchni dopasowany jest do krzywizny kulek. Miska oraz stożek tworzą bieżnie dla kulek, czyli właśnie powierzchnie, po których swobodnie mogą toczyć się (biec) kulki. Prawa strona suportu zamykana jest stożkiem, który jest na stałe połączony z osłoną suportu w postaci kawałka cienkiej blachy (H) chroniącej wnętrze suportu przed większymi ciałami obcymi.
Widoczny na Fot. 10 pierścień z dwoma nacięciami umożliwia odkręcenie elementu za pomocą specjalnego klucza kołkowego. W ostateczności można też użyć śrubokrętu pobijaka i młotka. Zasadniczo ten element wymaga odkręcenia tylko w szczególnych sytuacjach, jak wymiana osi czy uszkodzenie bieżni stożka. Poza tymi sytuacjami do zwykłej konserwacji rozdzielenie tego elementu i osi nie jest wymagane. |
 Fot. 11. Wewnętrzna powierzchnia prawego konusa (H) |
Środek stożka jest gwintowany (uwaga, lewy gwint). Na Fot. 11 dobrze widoczna jest bieżnia dla kulek.
Nakrętka wraz z miską od strony korby waży 35 g. |
Pozostałe, dotąd nie omówione elementy suportu tworzą zespół lewego łożyska.
 Fot. 12. Lewy stożek (D), cześć zewnętrzna |
Oprócz miski oraz koszyczka z kulkami, które zostały już przedstawione na Fot. 6 i Fot. 8, ostatnim elementem lewego łożyska jest stożek. W przeciwieństwie do konusa z Fot. 11 nie jest on zespolony z osłoną. Stanowi pojedynczy element. Zewnętrzna powierzchnia posiada dwa szerokie nacięcia, do których pasują wgłębienia osłony z Fot. 15. |
 Fot. 13. Lewy stożek (D), część wewnętrzna |
Ponownie wewnętrzna część konusa jest gwintowana. Warto pamiętać, że w omawianym przypadku jest to lewy gwint, co nie jest typowe. |
 Fot. 14. Uszkodzona bieżnia stożka (D) |
Na Fot. 14 w powiększeniu widoczne są uszkodzenia bieżni. Przypominają one trochę wżery. Uszkodzenia tej wielkości kwalifikują stożek do wymiany. Powodują one nierówne przenoszenie obciążeń przez kulki, sprzyjają szybszemu zużywaniu się kulek łożyska i w konsekwencji powstaniu luzów. |
 Fot. 15. Podkładka a zarazem osłona wnętrza suportu (C) |
Kolejnym elementem jest wykonana z cienkiej blachy podkładka pełniąca zarazem funkcję osłony łożyska przed zanieczyszczeniami. Posiada ona dwa wgłębienia pasujące do nacięć lewego stożka (porównaj Fot. 12). Wzajemne dopasowanie tych elementów ułatwia wybranie luzów na etapie skręcania układu suportu. |
 Fot. 16. Wewnętrzna część podkładki (C) |
Podkładka stanowi w zasadzie jedyną barierę oddzielającą wrażliwe na zanieczyszczenia łożysko. Jest to osłona wyłącznie mechaniczna, nie chroni przed wodą. |
 Fot. 17. Okrągła podkładka z zębem (B) |
Kolejna podkładka posiada w wewnętrznym brzegu charakterystyczny ząb. Pasuje on do wyżłobienia wzdłuż lewej części osi widocznego na Fot. 4. Dzięki temu podkładka nie obraca się względem osi podczas dokręcania czy odkręcania i stanowi skuteczną barierę pomiędzy nakrętką kontrującą (A), Fot. 18 a zespołem: podkładki-osłony (C) oraz lewego stożka (D), Fot. 15, Fot. 12. Zewnętrzny brzeg podkładki jest okrągły, dzięki czemu w trakcie przykręcania czy odkręcania nakrętki kontrującej klucz nie chwyci jednocześnie podkładki. |
 Fot. 18. Sześciokątna nakrętka kontrująca (A) |
Ostatnim elementem lewego łożyska jest zamykająca nakrętka sześciokątna, rozmiar 25 mm. Uwaga, w omawianym przypadku lewy gwint.
Zestaw elementów A (Fot. 18), B (Fot. 17), C (Fot. 16) oraz D (Fot. 12) waży łącznie 40 g. |
Montaż suportu
 Fot. 19. Wepchnięcie misek |
Montaż suportu „na kwadrat” rozpoczynamy od wepchnięcia do mufy suportu (części ramy) misek F oraz J, co zostało symbolicznie przedstawione na Fot. 19. (…) O sposobie napychania i wyjmowania misek napisałem w artykule (…). Do misek wkładamy oś. Pamiętajmy o zachowaniu właściwej orientacji, tj. umieszczeniu lewej części osi w lewej części mufy suportowej.
Zakładając, że miski są już na swoich miejscach, składamy najpierw prawy zespół łożyska. |
 Fot. 20. Umieszczenie koszyczków |
Do miski wkładamy koszyczek z kulkami (I), zwracając uwagę na jego orientację: Fot. 20. |
 Fot. 21. Nakręcamy stożek zespolony z osłoną (H) |
Następnie do oporu, czyli do końca gwintu, nakręcamy stożek zespolony z osłoną (H). Uwaga, lewy gwint. |
 Fot. 22. Prawy zespół łożyska, widok „od środka” |
Efekt naszych dotychczasowych działań wygląda tak, jak na Fot. 22. Jest to widok „od środka”, czy „od wnętrza” suportu. |
 Fot. 23. Prawa część suportu |
Z zewnątrz wygląda to tak, jak na Fot. 23. |
 Fot. 24. Nakręcony stożek zespolony (H) |
Fot. 24 pokazuje bieżnię stożka zespolonego (H). Jak widać stożek jeszcze nie został do końca nakręcony, widocznych jest kilka zwojów gwintu. Po dokręceniu zespół prawego łożyska stanowi punkt odniesienia względem którego zostanie ustalona (skręcona) część lewa. |
 Fot. 25. Miska lewego łożyska (F) |
Przystępujemy do montażu lewego łożyska. Początek jest podobny, czyli z lewej miski powinna wystawać lewa końcówka osi. |
 Fot. 26. Koszyczek z kulkami lewego łożyska (E) |
Następnie wkładamy koszyczek z kulkami, zwracając uwagę na jego orientację: Fot. 26. |
 Fot. 27. Stożek (konus) lewego łożyska (D) |
Nakręcamy lewy stożek (D). Przypominam, że w omawianym przypadku jest tu lewy gwint, a typowo prawy. Pozycja stożka na osi będzie ustalała cały mechanizm. Nie może on być dokręcony ani zbyt mocno, co skutkowałoby zwiększonymi oporami ruchu i szybszym zużyciem elementów łożyska, ani zbyt luźno, co skutkowałoby powstaniem luzów. |
 Fot. 28. Widoczna bieżnia stożka (konusa) lewego łożyska (D) |
Fot. 28 pokazuje wzajemne ułożenie kulek łożyska oraz stożka. Widoczna jest bieżnia, czyli powierzchnia stożka, po której 'biegają' kulki. |
 Fot. 29. Podkładka i osłona wnętrza suportu (C) |
Kolejnym elementem jest podkładka (C), która pełni też funkcję osłony wnętrza mechanizmu przed zanieczyszczeniami. Dwa wyżłobienia widoczne w powierzchni podkładki (C) pasują do nacięć stożka (D). Dzięki temu kręcąc podkładką (C) możemy jednocześnie obracać stożkiem (D). |
 Fot. 30. Okrągła podkładka z zębem (B) |
Zakładamy na oś okrągłą podkładkę z zębem (B) w taki sposób, by ząb wpasował się w wyżłobienie osi. |
 Fot. 31. Sześciokątna nakrętka kontrująca (A) |
Ostatnim elementem jest nakrętka sześciokątna (A). Uwaga, w omawianym przypadku lewy gwint, typowo będzie prawy. Jest ona znacznie węższa od typowych, nierowerowych nakrętek pasujących do klucza o rozmiarze 25 mm. Jej szerokość to kompromis pomiędzy potrzebą wykorzystania nakrętki, która da się odkręcić kluczem płaskim, a koniecznością upakowania wielu elementów na małej przestrzeni pomiędzy ramieniem korby a wnętrzem suportu. |
 Fot. 32. Układ lewego łożyska od strony wnętrza suportu |
Fot. 32 Pokazuje układ lewego łożyska 'od środka', czyli od strony wnętrza suportu. Warto pokręcić miską, by sprawdzić, czy kulki prawidłowo, bez oporu, przenoszą ruch na stożek. |
Jak już wspomniałem skręcenie suportu polega na prawidłowym ustaleniu wzajemnego położenia wszystkich elementów suportu. Przypominam, że zaczynamy od skręcenia prawej części suportu, czyli od strony ramienia korby z tarczami z zębami. Zakładamy, że prawa część została sztywno skręcona. Teraz dokręcamy prawy stożek do chwili, gdy uznamy, że luz zniknął. Ostatnie ruchy wykonujemy kręcąc podkładką (C) wyczuwając, czy wpasowała się w nacięcia stożka (D). Gdy jesteśmy przekonani, że wszystko jest tak, jak powinno, dokręcamy nakrętkę (A). Gdyby nie okrągła podkładka (B) obroty nakrętki (A) mogłyby się przenieść na stożek (D) i również go obrócić. W efekcie musielibyśmy rozpocząć skręcanie od początku. Ponieważ podkładka (B) jest unieruchomiona przez ząb zazębiony z osią, skręcenie suportu jest operacją względnie prostą. Po skręceniu warto oczywiście sprawdzić, czy nie pojawił się luz lub czy oś nie obraca się zbyt ciężko. Jeżeli coś jest nie tak, to należy ponowić wysiłki, ponownie poluzować lewe łożysko i spróbować ponownie poprawnie je skręcić.
Jeżeli posiadamy płaski klucz o wysokości nakrętki (A), to możliwe jest skręcenie suportu bez dosyć kłopotliwego zdejmowania ramion korby. Zdarza się bowiem czasem, że kontra (A) puszcza i w suporcie pojawia się luz. Jeżeli jesteśmy przekonani, że szybko wykryliśmy powstanie luzu i do środka mechanizmu nie zdążyły się przedostać zanieczyszczenia, to możemy spróbować wybrać luz bez rozbierania całego mechanizmu. W przeciwnym razie konieczna jest konserwacja, czyli rozebranie i przesmarowanie całego mechanizmu.
Podczas montażu powinniśmy pamiętać o starannym oczyszczeniu gwintów osi, a następnie o powleczeniu cienką warstwą smaru gwintów osi i naniesieniu smaru na kulki łożysk. Jeżeli konserwujemy suport, warto usunąć resztki zanieczyszczeń małą drucianą szczotką, szybkoobrotowym narzędziem dla majsterkowiczów z nasadką drucianą lub w ostateczności szmatką. Można wykorzystać zasadzie dowolny smar przeznaczony do łożysk, np. krajowy ŁT-42.
|
Ośka (G) waży aż 221 g, czyli masa ośki to 221 / 391 * 100 % = 56 % masy całego zestawu suportowego i jednocześnie jego serce.
Oś jest niesymetryczna. Lewa część osi jest gwintowana na dłuższym odcinku, niż część prawa. Na lewą część składa się bogatszy zespół elementów, które służą do ustalenia (zablokowania) całego mechanizmu. Na Fot. 4 w lewej części osi widoczne jest nacięcie, do którego pasuje ząb podkładki (B). Prawa część jest wyfrezowana (zdjęta jest część materiału) tak, by pasować do elementu H.
Oba gwinty omawianej osi są lewe. Jeszcze raz przypominam, że jest to odstępstwo od reguły. |
|
|
Fot. 5. Kwadrat :-) |